تحلیلی بر طراحی نماهای معماری و شهری

لادن مصطفی زاده

کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، کارشناس معماری

مقدمه

رشد سریع جمعیت و گرایش مردم به شهرنشینی، تقاضای فزاینده­ای را برای تهیه مسکن به دنبال داشته که این موضوع در پی مشکلات عدیده­ای در زمینه توسعه شهری به وجود آورده است. از طرفی سازندگان مسکن به دلیل ایکه به دنبال فروش سریع و بازگشت سرمایه خود هستند، سعی در هر چه بیشتر مطرح کردن خود در محله مسکونی و نمایشی متمایز از بنای خود دارند و به همین دلیل یکی از دلایل عمده ناهماهنگی نمای ساختمان در سطح شهر هستند و در واقع نمای ساختمان­ها چون نمود خارجی هر بنا است و به سبب اینکه سازنده بدنه شهری است و در واقع بستر کالبدی شکل دهنده ذهنی شهروندان از محیطی است که در آن قرار گرفته­اند، اهمیت می­یابد.

تعریف نما

در ساختمان سازی به سوی بیرونی یک ساختمان، نما گفته می­شود. در طراحی ساختمان، نما مهم­ترین بخش به شمار می­رود زیرا نما چارچوب کار برای بقیه اجزای ساختمان را مشخص می­کند. بسیاری از نماها ارزش تاریخی دارند و در کشورهای گوناگون قوانین سختگیرانه­ای در مورد موضوع تغییر نما وجود دارد که برخی از این قوانین هر گونه دگرگونی در نماهای تاریخی را ممنوع می­کند[۱].

تعریف نما در لغت نامه دهخدا

نما در لغت نامه دهخدا صورت ظاهری هر چیزی، آنچه که در معرض دید و برابر چشم است، آنچه از بیرون سوی دیده می­شود، منظر خارجی بنا و عمارت، قسمت خارجی ساختمان و نماسازی، فن روسازی ساختمان و ساخت نمای عمارت است[۲].

تعریف نما از نظر دکتر جهانشاه پاکزاد

دکتر جهانشاه پاکزاد، نما را سطوح تشکیل دهنده هر بدنه نامیده و معتقد است که هر نما جزئی است از بدنه که پوسته یا پوسته­های ظاهری هر بنا یا ساختمان را تشکیل می­دهد. نما در عمل پرده­ای است که درون ساختمان را از بیرون آن جدا می­کند[۳].

نمای معماری

نما در واقع یک سطح صاف و تخت نیست بلکه آن سطح انتقالی بین فضای داخل و خارج است که با عقب نشستگی و پیش­آمدگی، تراس و غیره با فضای داخل مسکن ارتباط پیدا می­کند. برای اینکه نمای ساختمان، حریم خصوصی ساکنان خود را حفظ کند باید نسبت به خیابان بسته­تر و محفوظ­تر باشد. نمای ساختمان باید به دنبال خلق یک کیفیت هماهنگ به وسیله تناسب خوب پنجره­ها، بازشوهای در، سایبان و محدوده سقف­ها، سازه عمودی و افقی، مصالح، رنگ، عناصر تزئینی و … باشد[۴].

نمای شهری

نمای ساختمان خالق نمای شهری است. نمای شهری از مجموعه نماهای مشرف به فضای عمومی به دست می­آید. این نماها از جهتی همگن و از جهتی ناهمگن هستند. می­توانند همگن باشند چون با استفاده از زبانی مشترک روی بدنه شهر اجرا می­شوند و اما از آنجا که هر کدام از این فضاها به کمک این زبان، مقاصد و نیازهای خود را بیان می­کنند، ناهمگن هستند[۵].

نمای هر ساختمان در شکل­دهی به مجموعه شهری که در آن حضور دارد، موثر است. اگر به نمای ساختمان بدون در نظر گرفتن نمای دیگر ساختمان­های شهر توجه شود، همگونی نمای شهری در مجموع از بین می­رود.

نمای هر ساختمان موثر در مجموعه شهری است که در آن حضور دارد و این تاثیر را در بدنه خیابان­ها یا میدان­ها که در آن قرار گرفته است می­گذارد.

اگر به نمای ساختمان واحدی، بدون در نظر گرفتن نمای دیگر ساختمان­های فکر شود، همگونی نمای شهری در کلیت از بین می­رود. تناقض بین جنبه شهری و بیان فردی نما در صورتی می­تواند از بین رود که ساختمان جزئی از شهر در نظر گرفته شود و ارتباطات آن با محیط اطراف چند جانبه باشد.

نمای رو به کوچه و خیابان باید تابع عوامل همبستگی بین نماهای اطراف باشد، اما در عین حال بر اساس ترکیبی از اجزا مختلف بر حسب عملکرد، ابعاد و مصالح، شخصیت خاص خود را دارد.

عناصر پراهمیت در نما

عناصر پراهمیت در نما شامل مصالح، ورودی، بازشو، پیش­آمدگی، بام بنا و خط آسمان است که به تفصیل مورد بررسی قرار می­گیرد.

مصالح: مهمترین اجزا و عناصر تشکیل دهنده شکل و فرم نما که از دید ناظر قابل رویت است.

ورودی: ورودی ساختمان مدخل ارتباطی فضای عمومی به فضای خصوصی ساختمان و از مهم­ترین عناصر ونشانه­های ساختمان است.

بازشوها: سطحی از نما و یا دیوارهای ساختمان که به منظور عبور یا تامین نور و تهویه، با مصالحی که قابلیت عبور نور و هوا داشته و یا امکان باز و بسته شدن را دارد، پوشیده می­شود.

پیش­ آمدگی­ ها: تغییرات حجمی نما که از سطح کلی نمای ساختمان، بیرون­زدگی دارد.

بام بنا: سقف بیرونی آخرین طبقه ساختمان به عنوان بام تلقی می­شود که همچون پوسته­ای بر سر ساختمان قرار دارد که از نظر بصری به عنوان نمای پنجم ساختمان تلقی می­شود.

خط آسمان: مرز جدایی حد انتهایی جداره ساختمان­ها و آسمان از دید ناظر که از کنار هم قرار گیری مجموعه­های ساخته شده و فضای مابین تشکیل می­شود[۶].

[۱] ویکیپدیا

[۲] جهان­بخش، پروین و نامی، پریسا، تاثیر بهسازی و بازسازی نماهای ساختمان بر سیمای شهر (مطالعه موردی: شهر مراغه)، ۱۳۹۲٫

[۳] قربان­زاده، مریم و دیگران، بررسی ضرورت و میزان بهره­مندی نماهای ساختمان­های مسکونی معاصر از اصول معماری بومی (نمونه موردی: نماهای مسکونی شهر بجنورد)، ۱۳۹۲٫

[۴] جهان­بخش، پروین و نامی، پریسا، تاثیر بهسازی و بازسازی نماهای ساختمان بر سیمای شهر (مطالعه موردی: شهر مراغه)، ۱۳۹۲٫

[۵] جهان­بخش، پروین و نامی، پریسا، تاثیر بهسازی و بازسازی نماهای ساختمان بر سیمای شهر (مطالعه موردی: شهر مراغه)، ۱۳۹۲٫

[۶] معاونت شهرسازی و معماری شهردار تهران، راهنمای طراحی و کنترل نماهای شهری، ۱۳۹۳٫