تحلیلی بر طراحی نماهای معماری و شهری
لادن مصطفی زاده
کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، کارشناس معماری
مقدمه
رشد سریع جمعیت و گرایش مردم به شهرنشینی، تقاضای فزایندهای را برای تهیه مسکن به دنبال داشته که این موضوع در پی مشکلات عدیدهای در زمینه توسعه شهری به وجود آورده است. از طرفی سازندگان مسکن به دلیل ایکه به دنبال فروش سریع و بازگشت سرمایه خود هستند، سعی در هر چه بیشتر مطرح کردن خود در محله مسکونی و نمایشی متمایز از بنای خود دارند و به همین دلیل یکی از دلایل عمده ناهماهنگی نمای ساختمان در سطح شهر هستند و در واقع نمای ساختمانها چون نمود خارجی هر بنا است و به سبب اینکه سازنده بدنه شهری است و در واقع بستر کالبدی شکل دهنده ذهنی شهروندان از محیطی است که در آن قرار گرفتهاند، اهمیت مییابد.
تعریف نما
در ساختمان سازی به سوی بیرونی یک ساختمان، نما گفته میشود. در طراحی ساختمان، نما مهمترین بخش به شمار میرود زیرا نما چارچوب کار برای بقیه اجزای ساختمان را مشخص میکند. بسیاری از نماها ارزش تاریخی دارند و در کشورهای گوناگون قوانین سختگیرانهای در مورد موضوع تغییر نما وجود دارد که برخی از این قوانین هر گونه دگرگونی در نماهای تاریخی را ممنوع میکند[۱].
تعریف نما در لغت نامه دهخدا
نما در لغت نامه دهخدا صورت ظاهری هر چیزی، آنچه که در معرض دید و برابر چشم است، آنچه از بیرون سوی دیده میشود، منظر خارجی بنا و عمارت، قسمت خارجی ساختمان و نماسازی، فن روسازی ساختمان و ساخت نمای عمارت است[۲].
تعریف نما از نظر دکتر جهانشاه پاکزاد
دکتر جهانشاه پاکزاد، نما را سطوح تشکیل دهنده هر بدنه نامیده و معتقد است که هر نما جزئی است از بدنه که پوسته یا پوستههای ظاهری هر بنا یا ساختمان را تشکیل میدهد. نما در عمل پردهای است که درون ساختمان را از بیرون آن جدا میکند[۳].
نمای معماری
نما در واقع یک سطح صاف و تخت نیست بلکه آن سطح انتقالی بین فضای داخل و خارج است که با عقب نشستگی و پیشآمدگی، تراس و غیره با فضای داخل مسکن ارتباط پیدا میکند. برای اینکه نمای ساختمان، حریم خصوصی ساکنان خود را حفظ کند باید نسبت به خیابان بستهتر و محفوظتر باشد. نمای ساختمان باید به دنبال خلق یک کیفیت هماهنگ به وسیله تناسب خوب پنجرهها، بازشوهای در، سایبان و محدوده سقفها، سازه عمودی و افقی، مصالح، رنگ، عناصر تزئینی و … باشد[۴].
نمای شهری
نمای ساختمان خالق نمای شهری است. نمای شهری از مجموعه نماهای مشرف به فضای عمومی به دست میآید. این نماها از جهتی همگن و از جهتی ناهمگن هستند. میتوانند همگن باشند چون با استفاده از زبانی مشترک روی بدنه شهر اجرا میشوند و اما از آنجا که هر کدام از این فضاها به کمک این زبان، مقاصد و نیازهای خود را بیان میکنند، ناهمگن هستند[۵].
نمای هر ساختمان در شکلدهی به مجموعه شهری که در آن حضور دارد، موثر است. اگر به نمای ساختمان بدون در نظر گرفتن نمای دیگر ساختمانهای شهر توجه شود، همگونی نمای شهری در مجموع از بین میرود.
نمای هر ساختمان موثر در مجموعه شهری است که در آن حضور دارد و این تاثیر را در بدنه خیابانها یا میدانها که در آن قرار گرفته است میگذارد.
اگر به نمای ساختمان واحدی، بدون در نظر گرفتن نمای دیگر ساختمانهای فکر شود، همگونی نمای شهری در کلیت از بین میرود. تناقض بین جنبه شهری و بیان فردی نما در صورتی میتواند از بین رود که ساختمان جزئی از شهر در نظر گرفته شود و ارتباطات آن با محیط اطراف چند جانبه باشد.
نمای رو به کوچه و خیابان باید تابع عوامل همبستگی بین نماهای اطراف باشد، اما در عین حال بر اساس ترکیبی از اجزا مختلف بر حسب عملکرد، ابعاد و مصالح، شخصیت خاص خود را دارد.
عناصر پراهمیت در نما
عناصر پراهمیت در نما شامل مصالح، ورودی، بازشو، پیشآمدگی، بام بنا و خط آسمان است که به تفصیل مورد بررسی قرار میگیرد.
مصالح: مهمترین اجزا و عناصر تشکیل دهنده شکل و فرم نما که از دید ناظر قابل رویت است.
ورودی: ورودی ساختمان مدخل ارتباطی فضای عمومی به فضای خصوصی ساختمان و از مهمترین عناصر ونشانههای ساختمان است.
بازشوها: سطحی از نما و یا دیوارهای ساختمان که به منظور عبور یا تامین نور و تهویه، با مصالحی که قابلیت عبور نور و هوا داشته و یا امکان باز و بسته شدن را دارد، پوشیده میشود.
پیش آمدگی ها: تغییرات حجمی نما که از سطح کلی نمای ساختمان، بیرونزدگی دارد.
بام بنا: سقف بیرونی آخرین طبقه ساختمان به عنوان بام تلقی میشود که همچون پوستهای بر سر ساختمان قرار دارد که از نظر بصری به عنوان نمای پنجم ساختمان تلقی میشود.
خط آسمان: مرز جدایی حد انتهایی جداره ساختمانها و آسمان از دید ناظر که از کنار هم قرار گیری مجموعههای ساخته شده و فضای مابین تشکیل میشود[۶].
[۱] ویکیپدیا
[۲] جهانبخش، پروین و نامی، پریسا، تاثیر بهسازی و بازسازی نماهای ساختمان بر سیمای شهر (مطالعه موردی: شهر مراغه)، ۱۳۹۲٫
[۳] قربانزاده، مریم و دیگران، بررسی ضرورت و میزان بهرهمندی نماهای ساختمانهای مسکونی معاصر از اصول معماری بومی (نمونه موردی: نماهای مسکونی شهر بجنورد)، ۱۳۹۲٫
[۴] جهانبخش، پروین و نامی، پریسا، تاثیر بهسازی و بازسازی نماهای ساختمان بر سیمای شهر (مطالعه موردی: شهر مراغه)، ۱۳۹۲٫
[۵] جهانبخش، پروین و نامی، پریسا، تاثیر بهسازی و بازسازی نماهای ساختمان بر سیمای شهر (مطالعه موردی: شهر مراغه)، ۱۳۹۲٫
[۶] معاونت شهرسازی و معماری شهردار تهران، راهنمای طراحی و کنترل نماهای شهری، ۱۳۹۳٫